EVRENOS BEY (Gazi)
( ? - Vardar Yenicesi 1417) Osmanlı Devleti'nin Rumeli'de yerleşerek kök salmasında önemli katkıları olan akıncı beyi ve kendi adıyla anılan "ümerâ" soyunun kurucusu. Tarih sahnesine çıkışı ve kimliğiyle ilgili bilgiler yeterli değildir. Bir görüşe göre Karesi (Balıkesir) Beyliği'nin 1341'de Osmanlı egemenliğini tanıması üzerine, Hacı II Bey, Ece Bey ve Kadı Fazl ile birlikte Orhan Gazi'nin hizmetine girmiştir). Bu görüşü savunanlar, vakıf kayıtlarında baba adının sonradan "Pranko" veya "Frankı (Frangı)" sanıyla anılan İsa Bey diye geçtiğini beliıtmektedider. Bunlar, İsa Bey'in Makedonya'ya yapılan akınlar sırasında şehit düştüğünü, ailenin başına E'nin böylece geçtiğini öne sürmektedirler (ancak Makedonya'ya akınların 1380'den sonra başladığı dikkate alındığında, bu savın pek tutarlı olmadığı görülür).
Bir başka göıtişe göreyse, E, Bursa'nın fethi sırasında kaleyi savunan Bizans komutanıdır (tarihyazarların Bursuk, Beres, Saroz veya Ornus adlarıyla andıkları kişi). Bursa'nın düşmesi üzerine, o da Köse Mihal gibi İslâm'ı kabul ederek Orhan Gazi'nin ümerâsı arasında yerini almış olmalıdır (Gibons'un Ragıp Hulusi çevirisinde, adı Evrenuz olarak verilmekte ve kaleyi teslim ettikten sonra Müslüman olduğu kaydedilmekte).
E, Orhan Gazi'nin oğlu Süleyman Paşa önderliğinde girişilen Rumeli fetihlerinde görev aldı. Süleyman Paşa'nın bir av sırasında atının uçuruma yuvarlanması sonucu ölmesi üzerine, Hacı İl Bey'le birlikte ele geçirilen yerlerin yönetimine atandı. Başlangıçta Burgaz'ı uç merkezi yaparak Keşan ve Dimetoka'ya akınlar düzenledi. Orhan Gazi'nin ölümü ve Murat Hudavendigâr'ın tahta geçişinden sonra Anadolu'da baş gösteren karışıklıklar sürecinde, Rumeli'de fethedilen toprakları Hıristiyan saldırılarına karşı korudu. 1363'te Murat'ın Edirne üzerine yürüyüşü sırasında, Batı Trakya'dan yönelmesi olası Sırp saldırılarına karşı Osmanlı ordusunun güvenliğini sağladı. Bu arada, düzenlediği akınlarla Gümülcine'yi ele geçirdi (1361). Uç merkezini bu kente taşıdı; 1382'de buradan hareketle Iskeçe, Kavala, Drama ve Karaferye ile daha önce elden çıkmış bulunan Serez'i Osmanlı topraklarına kattı. Vezir Çandarlı Halil Hayrettin Paşa ile birlikte Makedonya'ya akınlar yaparak Üsküp ve Manastır'ı Osmanlı Devleti'nin egemenliği altına soktu. Arnavutluk'a sarktı ve Ohri'yi ele geçirdi. Bunun üzerine uç merkezini Gümülcine'den Üsküp'e taşıdı, lşkodra Prensi Balşa'yla yaptığı savaşımı yitiren Draç Prensi Kari Topia'nın yardım çağrısı üzerine, yine Çandarlı Halil Hayrettin Paşa ile bitlikte Arnavutluk içlerine akın yaptı ve Balşa'yı bozguna uğrattı (1385). Eğriyi ele geçirdi ve Kosova Savaşı'nda öncü birliklerine komuta etti (1389). Niğbolu Savaşı'nda da, Osmanlı ordusunun geçeceği boğazlarda güvenliği sağlayarak zaferin kazanılmasında pay sahibi oldu (1396). Yıldırım Bayezit ile birlikte Eflâk seferine (1397) ve Ankara Savaşı'na (1402) katıldı. Timur'un Anadolu'ya egemen olmasından sonra, Rumeli'de Süleyman Çelebi'ye bağlı kaldı. Onun 1410'da ölümü üzerine Vardar Yenicesi'ne çekildi. Musa Çelebi'nin, kendisine katılmasını sağlamak amacıyla yaptığı çağrıları yaşlı ve gözlerinin görmez olduğunu ileri sürerek geri çevirdi, ancak düşmanlığını kazanmaktan çekindiği için oğlu Ali Bey'i onun yanına gönderdi. Bir söylentiye göre, Musa Çelebi'nin, gözlerinin görmezliğini sınamak amacıyla sofrasına çağırıp pişmiş kurbağa yedirmesi üzerine, o sırada Amasya'da bulunan Çelebi Mehmet'le gizlice ilişki kurdu. Rumeli'ye geçerek kardeşinin üzerine yürüdüğünde ona yardımcı oldu. Paşa Yiğit, Budak Bey ve Tırhala Beyi Sinan'ın ordusuna katılmasını sağladı), Sırp despotunu da destek için bizzat kendisinin getireceği sözünü verdi. Çelebi Mehmet, böylelikle kardeşi Musa Çelebi'yi yenilgiye uğrattı ve tahta oturdu.
E, Kasım 1417'de 100 yaşını aşkın iken ölünce Vardar Yenicesi'ndeki türbesinde toprağa verildi.
