BİREN, Mehmet Tevfik, Ord. Prof.
(İstanbul 1867 - ay. 1956) Bilim ve devlet adamı, Hudavendigâr (Bursa) valilerinden, Osmanlı hükümetlerinde nazır (bakan). İlköğrenimini mahalle mektebinde gördü, evinde özel dersler aldı. 1880'de, 13 yaşında iken Mülkiye Mektebi'nin idadi bölümüne girdi, 1885'te yüksek kısmından birincilikle mezun oldu. Bir süre Babıâli Tercüme odasına, daha sonra Mâbeyn-i Hümâyun kâtipliğine atandı. 1897'de Kudüs mutasarrıflığına, burada dört yıl görev yaptıktan sonra 1901'de Selanik valiliğine getirildi. 1904'te Yemen valiliğine ve 1906'da Divân-ı Muhasebat (Sayıştay) başkalığına atandı. 24 Mart 1906 tarihinde Hudavendigâr (Bursa) valiliğine atandı. Bu görevi sırasında İkinci Meşrutiyet'in ilânı üzerine, 25 Temmuz 1908 günü, İttihat ve Terakki Cemiyeti Bursa Şubesi tarafından "Meşrutiyete bağlılık yemini" etmesi istendi. Bu isteğe karşı çıkması üzerine tartışmalara neden oldu ise de, 15 Ocak 1909'da istifa ederek ayrılışına değin görevini sürdürdü (Bak. OSMANLI İMPARATORLUĞU VE BURSA [İkinci Meşrutiyet Dönemi]).
Bursa valiliğinden ayrılmasından sonra, 1909'da ilkin Hukuk Mektebi'nde Hukuk-u Esasiye, Ticaret Mektebi'de de Usul-i Maliye dersleri verdi. Kısa süre soma Ankara valiliğine, ertesi yıl Şurâ-yı Devlet (Danıştay) Mülkiye dairesi başkanlığına, ardından Maliye ve Nafıa Dairesi başkanlığına getirildi. 4 Mart 1919'da kumlan Damat Ferit Paşa hükümetinde Mâliye Nâzın oldu, aynı zamanda ayan meclisi üyeliğine getirildi. Daha sonra kumlan Ali Rıza Paşa hükümetinde görevini sürdürdü. Salih Paşa hükümetinde de Nâfıa nazırlığı yaptı. Yeniden Şurâ-yı Devlet başkanlığına getirildi. 1921'de Mâliye nâzırı oldu ve bu görevini İstanbul hükümetinin sona erdiği 2 Kasım 1922'ye değin sürdürdü.
Siyasal yaşamını böylece noktalayan B, 23 Ekim 1923'ten itibaren Yüksek Mühendis Mektebi'nde İdare ve ayrıca İdare Hukuku dersleri okutmaya başladı. Başlangıçta "müderris" ve üniversite reformundan sonra "ordinaryüs profesör" sanıyla görev yaptı ve 31 Aralık 1943'te emekliye ayrıldı. 11 Şubat 1956'da öldü.
Çeşitli Osmanlı ve yabancı devlet nişanlarına sahip olan B'nin İktisat Prensipleri adlı yapıtının ilk üç cildi sağlığında yayımlandı, dördüncü cildi ise kayboldu. Ölümünden sonra anıları, torunu Fatma Rezan Hürmen tarafından iki cilt halinde 11. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları adıyla yayımlandı. Bu yapıtın birinci cildinde yer alan Bursa olayları, 1906 - 1909 arasındaki gelişmelere ışık tutucu niteliktedir.
