EVLİYA ÇELEBİ'DE İZNİK
Evliya Çelebi, Seyahatnamesinin el yazması üçüncü kitabının hemen başında, Şam yolculuğu sırasında uğradığı İznik'le ilgili, bir bölümü söylencesel olmak üzere şu bilgileri aktarır:
"Eski Rum kalesi, îznik Daryum şehri Yunan lisanı üzerine yazılı Yenvan' tarihinde îznik kalesi şöyle anlatılır:
Bu kaleyi evvelâ Nuh 'un oğlu Sam yapmışta: Tufan'dan sonra Nuh'un gemisi Musul yakınında Cudi dağında durunca, giren çıkan yetmiş kimse yurt edinmek için birer güzel yer ararken, Hazreti Sam dahi seyahat ederek bu İznik'e geldi. Gördü ki, bir gölcük kenarında, suyu ve havası lâtif bir temiz yerdir. Burayı mâmur eylemiş ve yetmiş sene burada oturmuştur.
İznik, tarihçilerin sözüne göre Hazreti Süleyman İstanbul'a köşk yapmazdan bin yedîyüz sene evvel imar edilmiş bir eski şehirdir. Sonra İstanbul'un ikinci yapıcısı Madyan oğlu Yanko'nun kızı olan İznika adlı bir kadın, Şam'ın yapısı üzerine yeniden bir sağlam kale yapmıştır. Hâlâ kara ve deniz seyyahları, bütün Rum tacirleri bu şelıhe 'Çin kalesi, eski Rum îznik şelui' derler. Nihayet hükümdarlardan hükümdarlara geçmiş, İstanbul tekfuru Pozantin oğlu Elinam kralın elinde iken 731 (1331) tarihinde Orhan Gazi kuşatmış, bu kuşatma yedi ay devam etmiştir. Nihayet kuşatılanlara Gemlik iskelesinden imdat geldiği vakit, Orhan Gazi maiyetini teşvik ederek, gelenlere öyle bir Orhan satırı vurdu ki, hepsi gölde boğuldu.
Tekrar kalenin kuşatmasına başlayarak, yıkılan yerlerden Müslüman gaziler örümcek gibi hisarın tepesine çıkarak ezan okudular.
Bu kale kılıçla zapt edildiği için hâlâ Orhan Gazi Camii'nde hatip minbere kılıçla çıkar. Osmanlıların ilk büyük çeliklerinden biri de budur.
îznik, Hudavendigâr yazması üzere, Bursa sancağı toprağında hakimliktir. 300 akça pâyesiyle şerif kazadır. Köylerinden, kadısına senede yedi kese has olur. Sipahi kethüda yeri, yeniçeri serdarı, şeyhülislâm ve nakibüleşrâfı, ayan ve ulemâsı, halim selim tarikat ehli dindar kimseler vardır. Şehir naibi, kapan muhtesibi vardır. Lâkin içerlek il olduğundan, kalenin kale ağası ve neferleri yoktur. Sadece celâli korkusundan birkaç kaleleri mâmur ve kapıları kapalıdır."
Bu tanıtımın ardından Evliya Çelebi, Iznik'i şu ara başlıklar altında tanıtır:
* İznik kalesi şekilleri.
* Şeyh Eşrefzâde Camii.
* Orhan oğlu Süleyman Şah Camii.
* Mescitleri.
* Dar-üt tedrisleri.
* Çocuk mektebi.
* Tekkeleri, imaretleri, hamamları, çeşme ve sebilleri.
* Çarşı ve pazarı.
* Yiyip içecekleri ve sanatları.
* İznik gölünün vasıfları.
Seyahatnâme'de yer alan bu bölümlerle ilgili ayrıntılar için (Bak İZNİK, İZNİK GÖLÜ).
