YUSUF İZZET PAŞA
YUSUF İZZET PAŞA
(Yozgat 1876-Ankara 1922) Çerkeş kökenli Türk asker, Kurtuluş Savaşı'nda kolordu grup komutanlığı yaptı. İbrahim Bey'in oğludur. Gerek askerlik mesleğin-deki başarıları, gerekse öğretmenliği nedeniyle "Bilge" sanıyla ün kazanmıştı. 1896'da Harp Okulu'nu, 1900'de Harp Akademisi'ni yüzbaşı rütbesiyle bitirdi. 1907'de binbaşı oldu, kurmay görevleri ve askeri konularda öğretmenliklerde bulundu. 1912'de yar¬baylığa yükseltilerek bağımsız tümen ve kolordu kurmay başkanlıklarına atandı. Trablusgarp'ta italyanlara karşı savaştı. 1914'te albay oldu, Doğu Cephesi'nde görevlendirildi ve Hafız Hakkı Paşa'nın 3. Ordu Komutanı olması üzerine 10. Kolordu Komutanlığına getirildi. 1915'te mirlivalığa (Mğ/tümgeneral) ^likseltildi. 19l6'da 1. Kafkas Kolordusu'na ve 1917'de 14. Kolor-du'ya komutan atandı. 1918'de Kuzey Kafkasya'ya komutan ve askeri temsilci olarak gönderildi. Mondros'tan sonra 1919'da yeniden Trakya'daki 14. Kolordu'nun komutanlığına getirildi, bu kolorduyu Bandır-ma'ya intikal ettirdi.
Bandırma'daki 14. Kolordu Komutanlığı, başlangıçta, istanbul'un da güdüleme-siyle Ankara'da bulunan ve askerlikten ayrılmış durumdaki Mustafa Kemal Paşa ile uzlaşmaya karşı bir tutum izledi. Özellikle Harbiye Nâzın Fevzi (Çakmak) Paşa'nın, en kıdemli komutan kimliğiyle Anado¬lu'daki tüm birliklerin emir ve komutası¬nı alması yolundaki mesajı üzerine, 12. Kolordu Komutanı Albay Fahrettin (Altay) Bey ile ilişki kurarak Mustafa Kemal Paşa'yı saf dışı bırakmaya dönük girişimlerde bulundu. Bursa'daki 56. Tümen Komu¬tanı Albay Bekir Sami Bey'e gönderdiği 26/27 Mart 1920 günlü mesajla, istanbul'un işgalinin geçici olduğu görüşünü savundu. 5 Nisan'da Bursa'ya geldi, ancak rahatsızlığını öne sürerek kolordunun komutasını Bekir Sami Bey'e bıraktı. 6 Nisan'da Mustafa Kemal Paşa tarafından Ankara'ya çağırıldı. Mustafa Kemal, ertesi günü (7 Nisan) Bekir Sami Bey'e gönderdiği gizli bir tel mesajla, "Temsil Kurulunca kolordu komutanı olarak siz değerli kar-
deşitniz tanınmaktadır. Yusuf İzzet Pasa dünkü davet telgrafıma da direnmek ister¬se, zorla ve gözetim altında (Ankara'ya) gönderilmesini" istedi. 9 Nisan'da Bursa Müdafaai Hukuk Merkezi'nde düzenlenen bir toplantıda, Y'nin, ayaklanma halinde bulunan ve Bursa'yı tehdit etmekte olan Anzavur'un gücünü abartan ve mo¬ral bozan bir konuşma yapması bardağı taşıran son damla oldu. Durumun 56. Tümen Emirsubayı Yüzbaşı Selahattin (Yur-toğ-lu) tarafından Ankara'ya bildirilmesi üzerine Mustafa Kemal, önce Y için yeni bir çağrı mesajı yazdırdı. Bu mesajda, "Denetleme yapmak üzere Bursa'yı onurlandırdığınız haber alındı. Siyasal ve askeri en önemli kararların verilmesi günlerindeyiz. Yüksek kişiliğinizin de bu görüşmelerde bulunması yararlı olacaktır. Ankara'yı onurlandırmanızı rica ederek saygılar sunarım" demekteydi.
Ancak Mustafa Kemal ikinci bir mesajla Bekir Sami Bey'e, "Yusuf İzzet Paşa'ya yazdığımız şifreyi inceleyiniz. Kendisine bir şey hissettirmeden ve kırmadan Ankara'ya gelmesini söyleyiniz. Gelmemekte direnecek olursa, kendisini tutuklu olarak Ankara'ya göndermenizi rica ederim" buyruğunu verdi.
Mustafa Kemal bu iki mesajdan ayrı ola¬rak Yüzbaşı Selahattin'e gönderdiği bir üçüncü mesajla da, "Yusuf İzzet Paşa gel-memekte direnirse, tutuklu olarak Anka¬ra'ya gönderiniz. Bu hareketinize Bekir Sa¬mi Bey engel olmaya kalkarsa, onu da tutuklu olarak Ankara'ya gönderiniz" buyru¬ğunu verdi.
Y, Mustafa Kemal'in bu yeni çağrısı üze¬rine direnmekten vazgeçti. 10 Nisan 1920 sabahı Ankara'ya hareket etti.
Yurtsever ve silâhlı kuvvetler katında saygınlığı yüksek bir komutan olan Y, Ankara'ya gidişinden sonra önemli hizmetlerde bulundu. Önce Batı Cephesi İhtiyat Gm-bu, sonra 3. Grup komutanlığına atandı. Bolu milletvekili olarak Meclis'e girdi. 15 Nisan 1922'de ölünceye değin bu görevlerini sürdürdü. Başlangıçta Anadolu'da ciddi bir bunalım doğmasına neden olabilecek bir tutum sergilemiş bulunmasına karşın, sonraki özverili çabalarıyla saygınlığı daha da arttı. Atatürk, beklenmedik ölümü üzerine eşine aşağıdaki telgrafı çekmiştir:
"Merhum Mirliva Yusuf İzzet Paşa'nm eşi Hayriye Melek Hanımefendiye
Bütün yaşammca namus ve liyakatle sivıilmiş olan ve Milli Mücadele'nin ilk günlerinden itibaren vatanın bağımsızlığı için yorulmak bilmeyen bir azim ve iman ile çalışan muhterem eşiniz Yusuf İzzet Pa¬şa'nm acı ölüm haberini cephede aldım. Merhumun bu acı kaybını, pek değerli bir üyesi olduğu orduya bildirdim. Türkiye Bü¬yük
boğan bu acı olaydan dolayı, aynı zamanda Mecîis'in ve Ordu'nun da duygularına aracı olarak, size fezkalâde teessürlerimle dolu olan taziyetlerimi arz eder, saygılarımı sunarım efendim. 19 Nisan 1922."
1911-1912 Osmanh-ltalyan, 1912-1913 Balkan, 1914-1918 Birinci Dünya ve Kurtuluş savaşlarına katılan Y, çeşitli kademeler-de Mecidî nişanları, Gümüş ve Altın Liyâkat madalyalarıyla Alman Demirhaç nişanı sahibi idi. Ölümünden sonra İstiklâl madalyası da verilmiştir. Kemikleri, 10 Kasım 1981 gün ve 25-19 sayılı yasa gereği Ankara Gazi Orman Çiftliği'nde hazırlanmış bulunan Devlet Mezarlığı'na nakledilmiştir.
